Meierijstad - Dodenherdenking 4 mei 2018: toespraak alle collegeleden voor de herdenkingen in Boerdonk, Eerde, Erp, Schijndel, Sint-Oedenrode en Veghel. Dames en heren, jongens en meisjes, 'Wat zou jij doen?'. Vier heel eenvoudige woorden die, afhankelijk van de context waarin ze uitgesproken worden, natuurlijk enorm verschillende reacties teweeg zullen brengen. 'Wat zou jij doen?' … Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft voor 2018 'het verzet;  als jaarthema gekozen en stelt iedereen die de website bezoekt die vraag: 'wat zou jij doen?' Want … 'Wat zou ú doen?' Welke keuze zou u maken als die keuze misschien wel zou betekenen dat deze u uw vrijheid zou kosten. Of erger nog: uw leven. Of dat uw gezins- of familieleden gevaar zouden lopen? Of dat uw keuzes misschien wel vergaande represailles van de bezetter tot gevolg zouden hebben. Zou u dat op uw geweten willen hebben? Zou uw overtuiging dat u het goede doet zo groot zijn dat u dat risico zou durven nemen? Zou u ernaar kunnen handelen? Zou u met de mogelijke consequenties kunnen leven?

Velen van u zullen ooit gehoord hebben van de Februaristaking van 1941. Met deze staking toonden duizenden mensen zich solidair met hun Joodse medemens. De bezetter greep meedogenloos in en er vielen veel slachtoffers. En waarvoor? Hielp de staking? Op dat moment niet. Het werd allemaal alleen nog maar erger …

'Wat zou ú doen?' Waarschijnlijk hebben veel minder van u ooit gehoord van Boy Ecury. Ecury was een Arubaanse jongeman die in 1937 naar Nederland kwam voor zijn opleiding. In het blanke Nederland krijgt hij regelmatig te maken met discriminatie. Als in 1940 de oorlog uitbreekt verandert alles voor de dan 18-jarige Ecury. Hij heeft een groot gevoel voor rechtvaardigheid en sluit zich aan bij het verzet. Uiteindelijk wordt hij in november 1944 opgepakt. De Duitsers gaven hem de keuze: hij zou zijn leven terugkrijgen als hij zijn kameraden zou verraden. Ecury schijnt gezegd te hebben 'in het huis van mijn vader is geen plaats voor een verrader'. Op 6 november wordt hij gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte ... Hij bracht het grootste offer. Voor anderen. En ik vraag me af: 'wat had ik gedaan …' en 'wat zou ú doen?'.

Burgemeester Verheijen van Erp weigerde in 1944 gehoor te geven aan het bevel van de Duitsers om mannen aan te wijzen voor werkzaamheden op het vliegveld in Volkel dat kort daarvoor gebombardeerd was. Hij werd, voor de ogen van zijn kinderen, gearresteerd en weggevoerd. Via kamp Vught kwam hij in  concentratiekamp Buchenwald terecht waar hij in maart 1945 bezweek. Burgemeester Verheijen liet het leven door de keuzes die hij maakte. En ik vraag me af: 'Wat had ik gedaan …' en ook 'wat zou ú doen? ...

In Schijndel, Sint-Oedenrode, Erp en Veghel woonden tijdens de Tweede Wereldoorlog niet veel Joodse gezinnen. Feit is echter dat ook hier op hen gejaagd werd met als gevolg dat velen van hen vermoord zijn. Een aantal van hen echter wist de oorlog te overleven door onder te duiken of overleefde de concentratiekampen. Zo overleefde het gezin Andriesse de oorlog dankzij de moed en bereidheid het goede te doen van de families Heerkens en Bienfait. En ik vraag me af: 'Wat had ik gedaan …' en ook 'wat zou ú doen?'. Vandaag herdenken we de doden. Morgen vieren we onze vrijheid. Maar bewaken we die vrijheid wel goed? De tijdsgeest waarin we leven is van grote invloed op hoe wij kijken naar onze geschiedenis. Die kijk verandert gedurende de jaren. Is dat erg? Nee. Maar we moeten er voor waken met onze hedendaagse en westerse bril te kijken naar gebeurtenissen van toen en ze dan in te vullen naar onze hedendaagse of westerse maatstaven. Of naar gebeurtenissen van nu in culturen met andere normen en waarden. Zelfs naar gebeurtenissen in ons land die wij niet altijd meer kunnen duiden. Ik denk dat het belangrijk is open te staan voor andere ideeën, andere inzichten en dat hoeft zeker niet te betekenen dat uw of mijn eigen ideeën niet meer kloppen.
'Wat zou ú doen?'

De wereld verandert en lijkt op vele plekken in brand te staan. Dat maakt angstig en achterdochtig, boos ook vaak, opstandig. En dat is ook wel logisch. Maar tegelijkertijd hebben we zelf in de hand hoe we reageren. Niet op wereld- of landelijk niveau, maar wel op onze eigen bescheiden schaal, wel richting de mensen om ons heen. Die verantwoordelijkheid hebben we, die moeten we ook nemen. Voor onszelf, en voor de mensen die na ons komen. Het verleden ligt niet achter u, maar voor u … het zijn negen woordjes, maar ze drukken een enorm inzicht uit. Het verleden ligt niet achter u, maar voor u … Wij maken momenteel het verleden van de mensen die na ons komen. 'Wat zou ú doen?' Frank van Vree, directeur van het NIOD, zegt het volgende: in een samenleving waarin men ophoudt verantwoordelijkheid te nemen voor de ander, is de menselijke waardigheid gedoemd verloren te gaan en is ieder mens overgeleverd aan zichzelf, te midden van willekeur en rechteloosheid. Dit geldt zowel voor gebieden waar oorlog is als voor landen waar vreedzaam wordt samengeleefd. Neemt u verantwoordelijkheid voor een ander? Doe ik dat? Ik hoop het, ik probeer het. Waar het in de kern om draait is, denk ik, dat we leren van het verleden, dat we elkaar vertellen hoe het was, dat we daarvan leren. Dat we daardoor proberen in onze tijd, een tijd van grote vrijheid die we soms op de een of andere manier niet lijken te willen zien, goed voor elkaar te zijn. Zodat de offers van de vele, vele doden die wij vandaag extra herdenken niet voor niets zijn geweest. Want alleen op die manier zal het ons lukken om samen te leven in ons mooie en vrije Nederland. Ik dank u voor uw aandacht en sluit mijn toespraak af met die vier veelzeggende woordjes 'wat zou ú doen?'.